Kalusugang Digital 101: Mga Paraan Para Maging Ligtas sa Internet

Digital Hygiene — This image is licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International license

Basahin ito sa wikang Ingles, Thai, Indones, at Tsino

Hindi lamang isang pandaigdigang krisis sa kalusugan ang pandemyang COVID-19— apektado nito ang bawat saray at aspeto ng lipunan. Hindi pa natin alam kung hanggang kailan tatagal ang krisis na ito, ngunit ang malinaw sa ngayon, babaguhin nito ang ating paraan ng pagtatrabaho, paglalakbay, pag-aaral, at pakikipag-ugnayan sa isa’t-isa sa mga susunod na buwan, o hindi kaya’y taon.

Palagi nating naririnig ang mga paalala kung paano mangalaga sa ating kalusugan. Ngunit higit pa sa ating personal na kalusugan, nabigyang pansin na ba natin ang ating “kalusugang digital”? Ngayong pinilit tayo ng pandemya na lumipat sa mga bagong teknolohiya para sa ating pang-araw-araw na buhay, kailangan nating pag-isipan ang seguridad ng ating mga gadgets—mga bagay na parang karugtong na ng ating sarili.

Tulad ng pagpapa-alala sa atin nang madalas na paghugas ng kamay, 20 segundo bawat beses, kailangan nating tignan kung gaano kalinis at ligtas ang ating mga gadgets at apps. Ang kalusugang digital ay ang unang hakbang laban sa mga bago at patuloy na nagbabagong banta gaya ng malisyosong email, budol-budol sa Internet, pagnakaw ng impormasyon, panliligalig at panloloko, pag-hack ng account at gadgets, at iba pa. Ang totoo, tayong mga tao at hindi teknolohiya ang dahilan sa karamihan ng mga hack. At dahil sa ‘bagong normal’ na kinapapalooban natin ngayon, lalong lumalaganap ang pag-atake sa Internet ngayong panahon ng COVID-19; isang halimbawa nito ay ang virus sa kompyuter na kunyari’y isang mapa ng mga lugar na apektado ng coronavirus.

Sa ganitong kalagayan, ipapakita namin sa inyo kung paano manatiling ligtas laban sa mga virus sa kompyuter, at magbibigay rin kami ng mga mainam na alternatibo sa mga madalas nating ginagamit na app at tool para sa pagtatrabaho sa Internet.

Kalusugang digital sa pagtrabaho (habang online)

Ngayong marami sa atin ang lumipat sa remote working from home o pagtrabaho mula sa bahay, kailangang seguruhin ang kalusugang digital ng ating trabaho. Nang sa gayon, ligtas ang mga impormasyong nilalaman ng ating mga file. Tingnan ang listahan sa ibaba ng mainam na gawi bago magsimula sa trabaho araw-araw:

Mahalaga ang matatag na password. Kahit maraming kumpanya ang gustong tanggalin na ang paggamit ng password, hindi pa rin mawawala ang paggamit nito sa hinaharap. Sa ngayon, ang password pa rin ang unang hakbang upang mabuksan at magamit ang ating mga account. Dahil dito, mahalagang gumamit ng matatag na password.

1. Upang madagdagan ng antas ng proteksyon ang ating password, gumamit ng “two-factor authentication” o ang paggamit ng karagdangang device upang makapasok sa account. Gamitin ito sa lahat ng account, lalo na sa ating email at social media.
2. Palitan ang pangalan ng ating wifi (o tinatawag na SSID). Tiyaking wala itong pagkilanlan sa atin.
3. Palitan ang password ng wifi router at gumamit nang mas kumplikado at mahirap hulaan na mayroong mga bilang at naiibang titik, tulad ng: $!+?.
4. Palitan ang password na dumating kasama ng inyong device o ang tinatawag na “default password”.
5. Gumamit ng password manager tulad ng KeePassXC, isang app na gagawa ng matatag na password at nangagalaga sa kaligtasan nito.

Panatiliing updated ang inyong software at mga app. Madalas ina-update ang mga software at app upang maayos ang mga problema kaugnay sa seguridad, kaya tiyaking updated ang inyong operating system at mga app.

1. 1. Siguraduhing updated ang inyong anti-virus at firewall.
  2. Suriin at burahin ang mga software at app na hindi na ginagamit.

Gumawa ng backup at mag-backup nang madalas. Masakit mawalan ng mga importanteng dokumento. Upang siguraduhing hindi ito mangyari – o higit pa – mawala dahil sa ransomware, ugaliing naka-backup ang mga importanteng file.

1. I-encrypt ang mga backup para sa external drive, gayundin ang mga nasa cloud o online storage. May mga app, tulad ng Cryptomator, na kayang mag-encrypt ng mga backup file.

Bantayan ang inyong koneksyon sa Internet. Tignan kung makagagamit kayo ng Virtual Private Network (VPN) para magkaroon ng protektadong koneksyon sa Internet. Ang VPN as isang pribadong koneksyon ng inyong data patungo sa isang server.

1. Gumamit lamang ng maasahang mga VPN. Kung gusto ninyong sumubok nang libre muna, tignan ang RiseUp VPN, Proton VPN, o TunnelBear (libre hanggang 500MB).

Gumamit ng ligtas na browser at HTTPS koneksyon hangga’t maaari. Para sa mga browser, inirerekumenda naming gamitin ang Brave, Firefox, o Chromium.

1. Palitan ang search engine ng browser ninyo at gumamit ng magpoprotekta ng inyong impormasyon tulad ng DuckDuckGo. Ugaliin ang pana-panahong pagbubura ng inyong cache at browser history.
2. Mag-install ng extension para sa browser ninyo bilang dagdag na seguridad. Ang HTTPS Everywhere, Privacy Badger, NoScript, at uBlock Origin ay makatutulong sa seguridad habang gumagamit ng Internet.
3. May mga browser extension na delikado rin sa inyong impormasyon. na mapanganib sa inyong impormasyon. Suriin at burahin ang mga hindi niyo madalas na ginagamit.

Digital Hygiene Password — This image is licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International license

Bantayan ang online “budol-budol”. Isang maling click lamang ay maaaring maging sanhi ng virus o pagnakaw ng impormasyon. Usung-uso ito ngayon, kaya’t dapat na maging mapagbantay. Ang mga masasamang-loob ay maaaring magpanggap na humihingi ng saklolo upang makapasok sa inyong mga account, o ‘di kaya’y, sa pamamagitan ng pekeng link at email, makukuha nila ang inyong mga impormasyon.

1. Huwag mag-click ng kahina-hinalang mga link. Kung hindi kayo sigurado, gamitin ang Virustotal upang masilip ang nilalaman ng link bago ninyo buksan.
2. Basahin ang sinulat ng EFF, “How to Recognize Malicious Coronavirus Phishing Scams,” para sa karagdagang kaalaman. Maaari ring basahin ang “Digital Security Tools And Tactics” at “Surveillance Self-Defense”.

Pag-aralan ang end-to-end encryption. Kung hindi niyo i-encrypt ang koneksyon sa Internet, maaaring mabasa ng kahit sino ang inyong data. Kapareha ng isang postcard o kaya’t sulat na walang sobre, kahit sino ang makakabasa ng nakasulat rito habang dinadala sa destinasyon. Ang end-to-end encryption ay parang pagpapadala ng postcard sa loob ng isang sobre. Kahit makikita ng mga nagdadala ng sulat kung saan siya patungo, hindi nila mababasa ang nilalaman nito.

Subukang mag-“detox” muna mula sa Internet. Naaalala pa ba ninyo ang huling beses na hindi ninyo ginamit ang inyong cell phone? Sa panahon ng COVID-19, parang imposible ang “digital detox” o ang pansamantalang paglayo sa mga gadget. Mabuti man ang teknolohiya para sa pakipag-ugnayan sa isa’t-isa at pagsubay-subay sa balita, nagdudulot din ito ng ligalig at pangamba. Kinakailangan ang tamang pahinga sa pagharap sa kompyuter at mga gadget.

1. Maraming mabubuting dahilan kung bakit dapat munang magpahinga sa paggamit ng mga gadget. Humanap ng panahon para sa isang ganap at mas matagalang “data detox”.

Pagtrabaho (nang ligtas) sa Internet kasama ng iba

Ang ipinakita namin sa nauna ay kalusugang digital para sa personal na antas. Sa pagtatrabaho mula sa bahay o malayo sa opisina, obligado tayong makipag-ugnayan sa mga taong hindi kasing sinop sa kalusugang digital.

Pero mayroon nga bang mga app at platform na ligtas, mapagkakatiwalaan, at maayos para sa malayuang pagtatrabaho? May ilang rekumendasyon kami dito sa EngageMedia, ngunit, ang katotohanan ay walang tiyak na sagot ang katanungang ito. Ayon sa Tactical Tech sa “Technology is Stupid”: “Ang kaisipang may mga kagamitang angkop sa lahat ng tao, sa lahat ng lugar, nang walang kailangang karagdagan kaalaman at walang kailangang karagdagang kagamitan, na patas at ligtas para sa lahat ng tao sa lahat ng oras, ay isang panaginip na hindi pa nagkakatotoo.”

Ngunit, kahit walang perpektong kagamitan na ligtas at madaling gamitin, inihahain namin dito ang mga alternatibong tool na angkop sa malayuang pagtatrabaho. Ngunit una sa lahat, inirerekumenda naming basahin muna ang artikulo na ito upang maintindihan kung paano gumagana ang mga online tool at bakit kailangan nating maging mas alisto sa panahon ng COVID-19.

Digital Hygiene Password Protection — This image is licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International license

Mga alternatibo sa Google Docs para sa pag-collaborate sa mga dokumento

1. Ang CryptPad ay isang open-source na alternatibo sa pag-collaborate at pagtutulungan sa mga dokumento. Aabot sa 1GB ang maaaring gamitin ng isang registered user. Libre ang pag-register at walang personal na impormasyon ang kailangang ibigay. Ubra rin ang hindi pag-register ng account subalit mabubura ang mga file pagkatapos ng tatlong buwan.
2. Sa Riseup Pads, pwedeng magtulungan sa pag-edit gamit ang etherpad. Hindi kinokolekta ng Riseup ang inyong IP address. Matapos ang 60 na araw na walang gumagamit sa isang pad, mabubura ito.
3. Para sa higit pang kaligtasan, pumunta sa pad.riseup.net gamit ang Riseup VPN o itong Tor hidden service.

Mga alternatibo sa mga sikat na app na pang-chat para sa ligtas at kagyatang komunikasyon

1. Ang Signal ay isang libreng chat app na may end-to-end encryption. Ang open-source na yari at protocol nito ay ginawa para ligtas na pakikipagpalitan ng mga mensahe. Kaya rin nitong magbura ng mga message nang kusa para sa mga sensitibong pag-uusap.
2. Tulad ng Signal, maaaring gamitin ang Wire para sa komunikasyon ng dalawang tao o isang grupo, gamit ang chat, tawag, o palitan ng dokumento. Ginagamit din ng Wire ang end-to-end encryption. Maaari mag-register gamit ang email o cellphone number ninyo. Para sa email registration, inirerekumenda naming gumamit ng Protonmail o Tutanota.
3. Ang Rocket ay isa pang open-source na chat app na gumagamit ng end-to-end encryption.
4. Upang makatulong sa pagpili ng gagamiting app, tignan ang listahan na naghahambing ng mga ligtas na messaging app.

Mga alternatibo sa Zoom at Skype para sa videoconferencing

1. Ang Jitsi Meet ay isang open-source na platform na madaling gamitin at hindi kailangang i-register. Maaring gamitin ang server nila o patakbuhin sa sarili ninyong server. Ilan sa mga mapagkakatiwalaang host ng Jitsi Meet ay ang Greenhost at Collective Tools. Alalahanin lamang na ang Jitsi Meet ay gumagamit ng end-to-end encryption sa mga tawag sa pagitan ng dalawang tao at hindi para sa mas malaking grupo. Gamitin lamang ito para sa group call kung mapagkakatiwalaan ang host nito. Subukang gawing kakaiba ang pangalan ng meeting room upang hindi ito basta mapasok ng ibang tao. Gumamit din ng meeting password para sa karagdagang seguridad. Para sa iba pang impormasyon, pumunta rito.Maaari ding i-encrypt ang komunikasyon gamit ang Talky. Puwede itong gamitin para sa mga simpleng video chat at pagbabahagi ng screen ng isang grupo na hanggang 6 na tao.
2. Ang Wire din ay mayroon ding secure na video chat, pero para lamang sa mga bayad na account. Kung nais subukan, maaari itong gamitin nang libre hanggang 30 araw.Kung audio lamang ang tawag, gamitin ang Mumble para sa inyong online conference. Libre, mabilis at open-source ang app na ito.
3. Anumang app o software ang gamit ninyo, laging maging listo kung ano ang nakukuhanan ng video. Para sa higit na kaligtasan, mainam na walang mga kasangakapang mamahalin sa inyong background o sa likod niyo na maaaring pag-interesan. Takpan din ang lens ng inyong camera kung hindi ito ginagamit.

Mga alternatibo sa mga sikat na online storage sa Internet

1. Sa send.firefox.com, encrypted na mapapadala ang mga file gamit ang isang one-time link, o link na isang beses mo lamang pwede gamitin. Lagyan ng password ang link para sa higit na kaligtasan.
2. Sa share.riseup.net, maaaring magbahagi ng mga file. Tinatago ito ng Riseup nang hanggang isang linggo bago ito burahin.
3. Sa OnionShare.org, ligtas at walang-bakas na makakapagbahagi ng file anuman ang laki gamit ang Tor Network.

Ating kagamitan, ating pagpipili

Laging may halong panganib ang pag-konek sa Internet. Laging may nakasubaybay kung ano ang ginagawa natin at peligroso ang ating data. Ngunit kahit walang lubos na ligtas na paraan ngayon, dapat hindi natin ibali-wala ang kaligtasan sa Internet.

Kapag pipili ng gagamiting app o software sa ating pagtatrabaho sa Internet, isang madaling paraan ng pagsusuri ay ang pagbasa ng privacy policy ng mga ito, at tignan kung anong klaseng encryption ang kanilang ginagamit. Maraming nagmamalaki ng kanilang paggamit ng encryption, ngunit dapat nating alalahanin na hindi lahat ng encryption ay parehas at maraming kilalang app ay walang end-to-end na encyption. Halimbawa nito ay Zoom. Ito ngayon ang paboritong app para sa online video conferencing, ngunit hindi end-to-end ang encryption niya. Ibig sabihin, madali ang paniniktik o surveillance sa ating mga miting kapag ito ang gamit.

Bilang panghuli, suhetibo at may kanya-kanyang konteksto ang bawat isa sa usapin ng digital security. Anuman ang gagamitin natin para sa ating seguridad ay nakabase sa ating pangangailangan at gawi. Ang bawat isa lamang ang nakakaalam kung ano bang data o impormasyon ang nais niyang protektahan at, pagkatapos, magpasya kung ano bang app o software ang nararapat na gamitin.

Kung may nalalaman pa kayong mga kaparehang app at software na magagamit, ipaalam n’yo lang sa amin! Patuloy naming dadagdagan ang gabay na ito, lalo’t na kapag may mga bagong security update ang mga inilista namin dito. Ang kalusugang digital ng isa ay ambag sa kabuuang kaligtasan ng mas nakararami.

About the Author

Si Darika Bamrungchok ay ang Digital Rights Manager (Mekong) sa EngageMedia, at nagtratrabaho sa Bangkok. Namumuno siya ng isang programa para sa karapatang digital at kaligtasang digital na programa Thailand. Interesado siya sa teknolohiya at karapatang pantao sa ilalim ng mga makabagong awtoritaryong rehimen.

Kalusugang Digital 101: Mga Paraan Para Maging Ligtas sa Internet

Basahin ito sa wikang Ingles, Thai, Indones, at Tsino

Kalusugang digital sa pagtrabaho (habang online)

Pagtrabaho (nang ligtas) sa Internet kasama ng iba

Ating kagamitan, ating pagpipili

DISCLAIMER ON THE RSS & TWITTER FEEDS